Ο λαός και η σφυρίχτρα

Η μαζική διαμαρτυρία στην Ελλάδα έχει κάποια συγκεκριμένα εξωτερικά χαρακτηριστικά. Αντίστοιχα διαμορφώνεται και ο "τεχνικός" εξοπλισμός της: Η ντουντούκα, το κεντρικό πανό, η προκήρυξη, το μπουκάλι με το νερό και, από το 2010 και μετά, το Μααλόξ και η νοσοκομειακή μάσκα για το αναπνευστικό. Προχθές, στην κινητοποίηση του "Μένουμε Ευρώπη" στο Σύνταγμα, έκανε δυναμικά την εμφάνισή της και η σφυρίχτρα, η οποία είχε ήδη κάνει το εφηβικό της ντεμπούτο στην κινητοποίηση των εργαζόμενων στις Σκουριές που έγινε στην Αθήνα στις 16-4-2015.

Βεβαίως, η σφυρίχτρα έχει χρησιμοποιηθεί σε κινητοποιήσεις στο εξωτερικό αλλά όχι στην Ελλάδα. Αυτή η διαφορά της Ελλάδας απορρέει από το χαρακτήρα της αστυνόμευσης και της καταστολής στην Ελλάδα. Ένας από τους λόγους για τους οποίους ως τώρα τα ελληνικά κινήματα σνόμπαραν τη σφυρίχτρα έχει να κάνει με την αδήριτη αναγκαιότητα της αυτοσυντήρησης. Στο τοξικό περιβάλλον που δημιουργούν τα δακρυγόνα της καταστολής, οι διαδηλωτές και οι διαδηλώτριες είναι πολύ προσεκτικοί σε σχέση με το τι έρχεται σε επαφή με τις τρεις κρίσιμες κοιλότητες: μύτη, μάτια, στόμα. Επιπλέον, οι απανωτές βαθιές αναπνοές που απαιτούνται για το καλό "δούλεμα" της σφυρίχτρας είναι ότι το χειρότερο σε περιβάλλον τοξικών αερίων. Όταν μάλιστα φτάσει η ώρα να στερεωθεί η μάσκα καλά στο στόμα και τη μύτη τότε η σφυρίχτρα αναγκαστικά αχρηστεύεται ως μέσο διαμαρτυρίας.

Σε μεγάλο λοιπόν βαθμό η εμφάνιση της σφυρίχτρας στο τοπίο της διαμαρτυρίας έχει να κάνει με τις αλλαγές που έχουν επέλθει στις τακτικές αστυνόμευσης μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου. Η απαρέγκλιτη de jure εφαρμογή του δημοκρατικού κεκτημένου της διαμαρτυρίας έχει προκαλέσει άρση της de facto αναγκαιότητας αποφυγής της σφυρίχτρας ως επιβλαβούς για την υγεία και την ασφάλεια των διαδηλωτών.

Πέρα όμως από τη βιοπολιτική της σφυρίχτρας. Οι λόγοι είναι κι άλλοι. Είναι και ο χαρακτήρας του σφυρίγματος: Άναρθρος και κενός αληθούς περιεχόμενου. Το όποιο περιεχόμενό του διαμορφώνεται, χωρίς αξιακές δεσμεύσεις, μόνο και μόνο από το περιρρέον κοινωνικοπολιτικό συμφραζόμενο. Αυτόματα. Χωρίς πολλά βάσανα και επεξεργασίες. Το σφύριγμα εκτοξεύεται ακόμη και ως πονηρό υπονοούμενο. Όπως το λιγούρικο "ψιτ, ψιτ κορίτσια" που βρήκε την επική του απάντηση σ' εκείνο το ιστορικό φεμινιστικό-ντανταϊστικό πλακάτ που σηκώνει η διαδηλώτρια καλώντας γυναίκες και γάτες σε κοινούς αγώνες.

Η αρχή λειτουργίας της σφυρίχτρας είναι απλή και χρησιμοποιεί κατά βάση αέρα. Δεν ενδιαφέρεται, και άλλωστε δεν μπορεί, να οργανώσει ένα έλλογο σχήμα νοημάτων σε συμπυκνωμένη λογική αλληλουχία. Από την άλλη, τα συνθήματα λειτουργούν διαφορετικά. Ας πάρουμε για παράδειγμα το γνωστό: "Η αλληλεγγύη όπλο των λαών, πόλεμος στον πόλεμο των αφεντικών". Συμπυκνώνει και συνδυάζει έναρθρα διάφορα πράγματα. Ξεκινάει από μια αξία - την αλληλεγγύη. Επιλέγει ένα υποκείμενο που το θεωρεί κρίσιμο ιστορικό υποκείμενο - τον λαό. Στη συνέχεια οπλίζει το υποκείμενο με την αξία και το παροτρύνει να κινηθεί προς το πραξεολογικό ζητούμενο που θα το απελευθερώσει - την ταξική σύγκρουση. Μπορείς να συμφωνείς ή να διαφωνείς μαζί του, αλλά έχει δομή και συνέπεια. Κυρίως δε, σέβεται το υποκείμενο. Δεν του λέει "ψιτ, ψιτ". Το καλεί ανοιχτά στην πιο ερωτική πράξη της ανθρωπότητας - την χειραφέτηση και την ελευθερία. Δεν ασελγεί πάνω του. Του κάνει ερωτική εξομολόγηση και του δίνει όρκο αιώνιας συντροφικότητας.

Επίσης, η σφυρίχτρα στο συλλογικό βίωμα είναι ενοχοποιημένη και η χρήση της έχει θεσμικά περιορισθεί σε πολύ συγκεκριμένους χώρους. Και δικαιολογημένα αφού συνδέεται με αυταρχικές μορφές επιβολής. Συχνότατα, συνοδεύει παράγγελμα και απαιτεί αυθωρεί συμμόρφωση του εκάστοτε εξουσιαζόμενου: σφυρίχτρα έχει ο τροχονόμος, ο γυμναστής στο σχολείο, ο διαιτητής στο γήπεδο, ο εκπαιδευτής στο στρατόπεδο. Δηλαδή, αξιοποιείται σε ασύμμετρες εξουσιαστικές δομές. Σε αντίστιξη, η σφυρίχτρα στους δημοκρατικούς θεσμούς είναι πλήρως εξοστρακισμένη ως μέσο συμμόρφωσης: ο πρόεδρος μιας βουλής, ενός δικαστηρίου, μιας συνεδρίασης συλλογικού οργάνου φυσικά και δεν χρησιμοποιεί σφυρίχτρα, παρά τη συγκριτική αποτελεσματικότητά της. Ενδεχομένως, θα μου πείτε, υπό το φόβο ότι αν τη χρησιμοποιήσει το πιθανότερο είναι να εξοστρακιστεί ο ίδιος, αλλά ας μην αντιδικήσουμε για τα επουσιώδη.

Τέλος πάντων. Οι σφυρίχτρες της προχθεσινής συγκέντρωσης στο Σύνταγμα ήταν αρκετές. Σταματούσαν όταν ήταν να ακουστεί το μονότονο και κάπως ράθυμο "Ευρώπη, Ευρώπη, Ευρώπη". Η εκφορά του είχε κάτι από ινδουϊστικό μάντρα για την έλευση μιας πολυπόθητης ευρωπαϊστικής νιρβάνας. Δεν ήταν οιμωγή. Δεν ήταν επευφημία. Δεν ήταν έκκληση. Δεν ήταν κραυγή αγωνίας. Ήταν ολίγον οπαδική ιαχή, ολίγον παράγγελμα και πολύ "ψιτ, ψιτ λαέ".